Moskou, zijn café Poesjkin en de nostalgiekantines

Ik begin mijn derde half time van onze citytrip naar Moskou, in september 2017. En we beginnen met Bécaud, 1964. Zing met mij mee:

« Elle parlait en phrases sobres,

de la révolution d'Octobre,

je pensais déjà, qu'après le tombeau de Lénine,

on irait au café Pouchkine, boire un chocolat... »

Wel, die café Poesjkin (Кафе Пушкинъ) bestond niet toen Becaud zijn lied schreef. Generaties toeristen zijn naar die café op zoek geweest. Dit café is geopend in 1999, ter gelegenheid van de tweehonderdste verjaardag van de geboorte van Alexander Poesjkin. Hij had wel al een standbeeld op de plaats die naar hem is genoemd. Maar het café is 27 A Boulevard Tverskoï, tussen de Tverskaïa-straat en het Poesjkinplein. Het café is er nu, maar toch is het nog iets zoeken.

Het is dus niet authentiek, maar het is wel gevestigd in een herenhuis van de XVIIe eeuw waar een apotheek gevestigd was. Je kijkt op die apotheek, achter de bar, als je, zoals wij, niet gereserveerd hebt en alleen een Poesjkinchoco wil drinken (voor Paula dan; ik nam een Belouga-vodka, ijskoud. Recht uit Siberië. Een interessante combinatie met de bittere choco). Voor de choco half room en volle melk ; half cacao, een vanillestokje en zo weinig mogelijk suiker. De vodka komt uit de ijskast, evenals de glazen …

Ik keek even op de prijslijst: men heeft al een karper voor 1000 roebels. Maar het gemiddelde draait wel rond 2500 roebels. Op het gelijkvloers, want hoe hoger hoe duurder. Op het eerste verdiep eet men in een bibliotheek met 15.000 oude boeken. De mezzanine is nog een stuk duurder. In het gulden  boek staan handtekeningen van  Meryl Streep, Angelina Jolie, Helmut Kohl, Shimon Peres, Bill Clinton en Nicolas Sarkozy.

Poesjkin, zijn Nathalie, en zijn zwarte roots

Het lied van Bécaud gaat niet per toeval over ‘Nathalie’: op zijn 31ste trouwde Poesjkin met zijn 113de lief, de beeldschone Natalia Goncharova. Hij riskeerde voor haar een duel, en werd dodelijk geraakt en stierf, amper 38 jaar oud.

Na Becaud hier dan toch een gedicht van Poeskin zelf, in een mooie maar nogal vrije vertaling van Pieter Boulogne.

Ik was gek op u

Ik was gek op u, die gekte is misschien

nog niet voor eens en voor altijd genezen,

maar van gezaag wil ik u graag ontzien –

ge hebt dus van mij niets meer te vrezen.

Ik was gek op u, door jaloezie gekweld.

Het enige wat ik nog durf te hopen

is dat met zo’n zachtheid, zo’n geweld

een andere gek tegen uw lijf mag lopen.

Het beeld is op het gelijknamig plein is van Aleksandr Opekouchin, 1883. De dichter werd naar aanleiding van de honderdste verjaardag van zijn dood, in 1937, als nationaal schrijver uitgeroepen en heeft een museum op zijn naam en ontelbare plaatsnamen.

Een betovergrootvader van Poesjkin  was Abram Petrovitch Hannibal, geboren in 1696 ergens rond het Tchaadmeer in Afika. In 1703 werd hij door slavenhandelaars in Istamboel verkocht aan een opkoper van Peter de Grote, die hem een stevige opleiding geeft. P’ter stuurt hem naar Louis XV voor een militaire opleiding. Hij vecht er in het franse leger tegen Spanje: daarom voegt hij Hannibal toe aan zijn naam. P’ter wilde daarmee bewijzen dat de zwarten even verstandig waren als de blanken, mits en goede opvoeding. Hannibal werd in 1705 gedoopt met P’ter als peter. Hij klimt op tot generaal van het keizerlijk leger.

De kleindochter van Hannibal, Nadejda Ossipovna Hanibal, was nog altijd bruin genoeg om de "mooie Kreolka" genoemd te worden. Zij trouwt met Sergueï Lvovitch Pouchkine, en uit dit huwelijk stamt dus Alexander Pouchkine... De dichter sprak over zichzelf als  "van lelijke negerafkomst” en begon zelfs een roman ‘De neger van Peter de Grote’.

Een klein uittreksel uit EUGÈNE ONÉGUINE (ik laat het Frans want de vertaling is mooi): 

« L’heure de liberté viendra-t-elle ? Je me promène près de la mer, j’attends que l’horizon s’éclaircisse, j’appelle les blanches voiles du vaisseau ! Battu par la tempête, luttant contre les flots, quand donc verrai-je l’Océan m’ouvrir un libre passage ! Quand donc me sera-t-il donné de commencer ma route tant désirée ?… Il est temps d’abandonner les bords de l’élément inhospitalier, et de gagner les sables mouvants, le ciel embrasé de mon Afrique, et là, de songer en soupirant à la froide Russie où j’ai souffert, où j’ai aimé, où j’ai enseveli mon cœur !"

Tchaikovsky maakte er een opera van. Zing met mij mee: Où, où donc êtes-vous parties,
années de la jeunesse, joies de l’amour ?

Het café Poesjkin: een project van een perestroikaman

Het café Poesjkin est een project van Andrey Dellos. Hij is in Moskou geboren in 1955, van een Russische moeder en een Franse vader die architect was.

Andrey studeert in Rusland eerst kunst en dan ingenieur. Hij probeert zich als artiest te lanceren in West- Europa. Met de Perestroika ziet hij de dageraad gloren in Rusland. De kunstenaar ontpopt zich als een gewiekst zakenman. In 1921 had men de NEP-mannen, die zich verrijkten met de Nieuwe Economische Politiek van Lenin. In de jaren 90 gebeurt die verrijking op een veel grotere schaal.

Dellos wil tegen 2022 60 Poesjkin-cafés openen met zijn nieuw concept Pouchkinette, een koekje dat de naam Nathalie kreeg. Hij beweert dat zijn recepten vier jaar opzoekingen hebben gevraagd, en laboratoriumwerk, hij is tot de  XVIe eeuw teruggeweest, tot in de keuken van Ivan de Verschrikkelijke, de eerste Moskouse vorst die tot ‘tsaar aller Russen’ werd gekroond.

Dellos opent ook het Schrijverscafé (7.000m2).  Dit is wel authentiek: tot 1917 was het gebouw de hoofdzetel van de vrijmetselarij, en in de Sovjetperiode het hoofdkwartier van de Unie van Schrijvers. Om er binnen te geraken moet je wel lid zijn van de Litteraire Club of van de Club van Russische Acteurs. Hij heeft er een Sovjet-Nostalgiemenu. Er zou nog een monumentale luster hangen, een cadeau van Stalin aan Gorki.

Turandot en de afbraakpolitiek in Moskou.

Dellos opende ook in 2005 het restaurant Turandot. Hier heeft hij een gebouw neergezet dat nooit bestaan heeft. Voor de grote brand van Moskou waren er veel barokpaleizen. Hij heeft er dus een terug opgebouwd, zogezegd volgens de technieken van toen. Het duurste restaurant ter wereld: 50 miljoen dollars,  26.500 m2 op twee verdiepingen waar men 500 klanten per service kan bedienen, met vier topchefs. Gemiddelde prijs 100 euro. Naar het schijnt is het geen kitsch. Andrey K. Dellos, die zich voor de gelegenheid de titel van fine art restorer aanmeet, en zijn binnenhuisarchitect Alexander Popov kregen hiervoor de titel van Honoured Academician of the Russian Academy of Arts.

Maar niet iedereen is met zijn smoesjes weg. In 2004 stichtten drie andere buitenlandse journalisten de MAPS (de MoscowArchitecture Preservation Society). Samen met de Britse organisatie SAVE Europe's Heritage, publiceerde de MAPS een tweetalig rapport, "Moscow Heritage at Crisis Point." Volgens hen is de Turandot een typisch voorbeeld van de slooppolitiek in Moskou. Vroeger stonden

Ivan Rimsky-Korsakov

er een aantal neoklassieke gebouwen, bekend als het Rimsky-Korsakov kwartier, genoemd naar een lief van de Tsarin Catherina de Grote. Het was geklasseerd als een federaal monument, maar in 2002 schrapte de vice-cultuurminister drie van de zes gebouwen uit de lijst. Een dergelijke beslissing moet op kabinetsniveau worden gemaakt, waardoor Dementyeva's actie illegaal is. Alleen de gevels bleven behouden.

Zo zijn in de laatste vijf jaar meer dan 1000 historische gebouwen en ongeveer 200 architectuurmonumenten gesloopt. Het heroproepen van het tsaristisch verleden met zijn glamour moeten het communisme en de chaos van de jaren negentig doen vergeten. Andrei Batalov, hoofdarchitect van het Kremlin, zei hierover: "De bouwactiviteit is als een reusachtig monster: hoe groter het wordt, des te meer gebouwen moet het kunnen verorberen."

Dellos is ook eigenaar van Mu-Mu die zich zogezegd direct bevoorraden bij de  Russische boeren. Dit wordt Meu-meu uitgesproken, en die koe in vynil is zowat het uitgangsbord van de fastfoodketen. Dellos heeft er 32 in Moskou die dagelijks 3.000 maaltijden verkopen aan 5 of 6 euros:

Constructivisme en de charmes van de rechte lijn

En als je dan toch in de omtrek bent van het Poesjkinplein, kijk eens naar het Izvestia gebouw. De architect is van de constructivist Grigory Barkhine. Vlakbij, n°5 Tverskaïa is het hoofdgebouw van de telegraaf (uit dezelfde periode, 1927-29)

Op de Tverskaïaplaats is de «black box » van het Lenininstituut (1926), van Stepan Tchernychev.

Het constructivisme dateert van voor de revolutie. Vanaf 1913 werd op alle mogelijke gebieden van kunst geëxperimenteerd met puur geometrische vormen in composities en constructies. Voor

Malevich (1879-1935) was de rechte lijn de meest essentiële vorm. Hij gebruikte geometrische vormen vaak tegen een neutraal wit of grijs vlak. Rond 1915 ontstond een van zijn meest abstracte werken: het Zwart Suprematistisch Vierkant. Het constructivisme inspireerde Le Corbusier en het Bauhaus waar o.a. El Lissitsky leraar werd. Lissitzky laat in een werk uit 1920 zien hoe de rode wig (de communisten) de witten (aanhangers van het oude regime) verslaat. Beelden werden installaties die konden bewegen. Deze kinetische kunst werd niet meer op sokkels geplaatst in musea, maar in de vrije ruimte.

Nostalgie naar de sovjetkeuken

In Moskou is de nostalgie naar de sovjetperiode levend. Op vijftig meter van ons hotel was een van de 14 Varenichnaya-cantines, met boeken, foto’s en een retro decor. Ze zijn genummerd, zoals in de sovjetperiode. De naam refereert naar de  varenikis: een soort ravioli, opgediend met tientallen sausen. Wij vonden er ook een in het VDNKh park. VDNKh is de afkorting voor Vystavka Dostizheniy Narodnogo Khozyaystva of Al-Russisch Tentoonstellingscentrum (letterlijke vertaald: Tentoonstelling van de verwezenlijkingen van de nationale economie). Het VDNKh werd in 1939 in Moskou gebouwd als tentoonstellingspark waar elk land van Sovjet Unie er zijn eigen paviljoen had. Een soort Wereldtentoonstelling maar dan van de Sovjetwereld. Het terrein is 207 hectare groot met oorspronkelijk 82 paviljoenen waarvan nu een deel worden gerestaureerd. De poort aan de hoofdingang is een gigantische triomfboog met prachtige communistische beelden en staat in de steigers. Het pronkstuk van het park is de Fontein van de Vriendschap der Volkeren: vergulde vrouwenbeelden, uitgebeeld in traditionele klederdracht van diverse Sovjetrepublieken. Een populaire spot voor een trouwfoto.In hetzelfde park proefden wij in het Armeens paviljoen een paar Armeense wijntjes, waaronder een zoete rode kagorwijn, van een druivensoort die uit de Cahors streek stamt en die de popen als miswijn apprecieerden. Waarschijnlijk ook om zijn kleur – bloedrood. In Frankrijk werd de Cahors vroeger gebruikt om bleke wijnen wat bij te kleuren. Het is een vin teinturier.

Wij gingen ook een paar keer eten in de Stolovaya N° 57 op het derde verdiep van de GOUM, langs het Rode Plein. Een Stolovaya is eigenlijk een eetzaal. Voor 40 roebel heb je een portie bortsch, pelmenis, haring in een jasje, russische salade, tcheboureks enz. Een scherp contrast met de

luxemerken die de Goum hebben ingepalmd. Er is wat file te doen maar het gaat vlot vooruit.

Verder is er nog de Cheburechnaya USSR- keten, met witte tegeltjes en sovjetposters. Het

Restaurant Glavpivtorg in het vroeger gebouw van de Sovjettransportmaatschappij is prijziger.

En voor wie die nostalgie geen punt is zijn er hopen goedkope restaurants waar men alle keukens van de meer dan honderd nationaliteiten die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie kan proeven. Zo zijn wij een paar keer bij een Oezbeek binnen gestapt; dat er geen alcoholische dranken werden geschonken nam ik er wel bij.

Biblio

https://www.lecourrierderussie.com/annonces-franco-russes/evenements-culturel/2014/12/guide-constructivisme-architecture-russe/

Dieudonné Gnammankou publiceerde in 1996 " L'aïeul noir de Pouchkine ", éditions Présence africaine

 Over Dellos (ik het het waarheidsgehalte niet gecheckt)

https://www.referenceschr.com/interviews-rencontres/interview-dandrey-dellos/

https://fr.sputniknews.com/actualite/200906221022101581-andre-dellos/