Calatrava: eerst artiest,
dan architect
Wie
Calatrava wil begrijpen moet beginnen met zijn beeldhouwwerken: « Mijn werk als beeldhouwer is fundamenteel om
mijn werk als architect te verstaan. Ik probeer eerst de grenzen tussen architectuur
en beeldhouwwerk af te breken, en de architectuur als kunst te zien».
In 201
heeft hij een tentoonstelling gehad in de Curtius in Luik « SANTIAGO
CALATRAVA ARCHITECTE, SCULPTEUR, CÉRAMISTE »: tekeningen, mobiles,
meubels, maquettes, ceramiek enz. Hij had al in 1993 geëxposeerd in de Moma
‘Sculpture into Architecture’. Zie ook Calatrava Sculptures in Movement in het Palazzo strozzi à Florence
(2000)
In de
Curtius stond een torso,
eigenlijk een kolom uit negen delen, die zijn wonderlijke gedraaide toren is
geworden in Malmö, in 2005.
Er waren
ook verschillende mobiles, grote vierkanten (1,83x1,83m) met twee golven in die
bewegen. Dit heeft geleid tot een van zijn eerste bouwsels, waar hij voor een
opslagplaats in Coesfeld (1983-
Hij heeft
het contract voor de Reichstag in Berlin niet gehad, maar als het van hem had
afgehangen was ook die koepel open en toe gegaan. De winnende architect Norman is
dan verplicht geweest een glazen koepel in zijn projet te verwerken wat hem het
verwijt van plagiaat heeft opgeleverd van Calatrava.
In de
Guillemins hebben wij geen mobielen, maar de werf is begonnen met een voor hem
typische brug die leidt naar de Kiss&Ride. Zijn truc is het principe van symmetrie
op te geven voor een dynamische compositie. Zijn bogen staan scheef et
suggereren een gestolde beweging. Voor de Alamillo brug in Sevilla compenseert
de massieve schuine pijler het gewicht van de brug
De Guillemins : “his latest
sculpture”.
De BBC sprak
– terecht – over de Guillemins als “his latest sculpture”. Dit is Magritte:
ceci n’est pas une gare, dit is een kunstwerk! Hij zegt het zelf: "wie een
station binnengaat kijkt niet meer naar de vorm ; hij is in een
ruimte ; hij is een beeldhouwwerk binnengegaan."
http://culture.ulg.ac.be/jcms/prod_95315/de-verre-de-beton-et-de-metal?part=2
Hij stelde zijn maquette voor Ground Zero voor als een «architecturaal beeldhouwwerk. Doordat geen enkele muur die afsluit
bepaalt deze structuur een fijne osmose tussen het station en de stad... Er is
geen gevel meer wat volgens mij een fundamentele transgressie is». Dit is
natuurlijk volledig toepasselijk op de Guillemins. Dit station is een tochtgat!
Men moet dus Calatrava eerst en vooral als en
beeldhouwer zien. De citymarketing heeft de ingenieur Calatrava toegelaten ruim
zijn boterham te verdienen door sculpturen te maken in de vorm van gebouwen.
Wie zijn
manier van werken wil begrijpen kan de film ‘CALATRAVA - Dieu ne joue pas aux dés’ bekijken van Catherine Adda, prijs van de jury op het Festival van de kunstfilm
van Montréal en prijs van de beste realisatie op het MIPA (Metra Internacional de patrimonio arquitectonico) van Madrid in
2001. De architect legt er zijn "organische architectuur " uit. De hand van de architect maakt schetsen
die aan de basis liggen van de plannen. Alles is doordrongen van het observeren
van het menselijk lichaam of van de natuur, bomen of bladeren. Zijn Oriente- station
in Lissabon is een woud van palmbomen, zijn bogen roepen een gestrekt lichaam op,
Liège-Guillemins is een liggend vrouwenlichaam.
Inspiratie bij Gaudí
Wanneer de
BBC hem vraagt een film te maken over zijn meest geliefde gebouw kiest hij voor
de crypte van de Sagrada Familia van Gaudi. Calatrava zegt, “in alle nederigheid, dat mijn merk de
natuurlijke voortzetting is van Gaudí». De zaligverklaring van Gaudi is
begonnen. Ook Calatrava zegt niet geïnteresseerd
te zijn in de materiële valstrikken van het succes: 'I just
design to get things right'.
Zoals Gaudí
gebruikt hij trencadís, stukken keramiek, en natuurlijke vormen. De toegang tot
de perrons van de Guillemins doet denken aan een walvis skelet. Wij vinden de skeletten van Gaudí ook terug in de plannen van Calatrava van
1991 voor de Cathedral Church of St. John the Divine.
Gaudi heeft
als en bezetene gewerkt om met natuursteen te werken in een periode dat het
beton opkwam. Calatrava gaat tot de uiterste limieten van beton en staal. Gaudi
testte voor de Sagrada Familia zijn parabolische bogen uit met zandzakjes en
koorden om de steunberen te vermijden. Calatrava schept dezelfde bogen in staal
en beton. Sommige sculpturen van Calatrava blijven staan door fijne kabels en
steunen op stalen punten. In Mallorca past hij dit toe op een gebouw
Net als
Gaudi heeft Calatrava een degelijke architectenopleiding en denkt hij als
wiskundige en ingenieur: zijn doctoraatthesis ging over het nogal abstract
onderwerp: «de plooimogelijkheden van kaders in de ruimte".
De enige
andere inspiratiebron die Calatrava zelf aanhaalt is Eugène Freyssinet « die voorgespannen beton gebruikt
om vliegtuigvleugels te bouwen. Hij is er niet in geslaagd, maar hij heeft op
het probleem gewerkt. In de jaren '20 en '30 durfden de mensen en stelden veel
hoop in dit materiaal ». Calatrava vergist zich: die vleugels hebben
gevlogen in de vorm van een vliegende bom weliswaar! BREGUET ontwierp een
zwevende bom, de Breguet 910, voorzien voor een ton springstof.
 |
| Orvieto Aircraft Hanger, Pier Luigi Nervi |
Anderen
vinden dat hij plagiaat pleegt op het Federal Science Pavilion van Minoru
Yamasaki op de Seattle World's Fair of op de radiale betonnen bogen en de parabolische
bogen van Pier Luigi Nervi.
Anderen vernoemen ook Brancusi. Maar die
(wederzijdse) beschuldigingen van plagiaat zijn steriel: in een bepaalde
tijdsperiode is het onvermijdelijk dat de individuele stijlen in elkaar
overlopen.
De ‘branding business’ heeft Calatrava
wel geduwd in een gemakkelijk herkenbare design. Sommigen spreken van vervelende
en herhaalbare patronen. Dit is overdreven: Mies van der Rohe zei al dat men niet
iedere week een nieuwe architectuur kon uitvinden. Bij mijn wandeling in de
bedding van de Turia in zijn geboortestad Valencia had ik bij verschillende
bruggen gezworen dat zij van Calatrava waren. Nee dus. En omgekeerd word ook
hij geplagieerd. Pfalzkeller Gallery http://imgs.abduzeedo.com/files/archi/calatrava/pfal.jpg
http://imgs.abduzeedo.com/files/archi/calatrava/pfal2.jpg
Hij kopieert
trouwens zichzelf: de gelijkenissen tussen Milwaukee en WTC transportation hub, tussen de opera’s van Tenerife en van Valencia zijn flagrant.
Een artiest die technologische
hoogstandjes maakt
Calatrava tekent
zelf geen plannen; hij maakt schetsen. Maar hij weet wat hij wil en heeft
degelijke technologische kennis. De bouwmeesters van het Milwaukeemuseum http://fr.wikipedia.org/wiki/Milwaukee_Art_Museum
wilden meer licht in hun museum. Zij wilden niet te veel uitgeven en zochten
dus in de rijzende sterren. Zij wilden dus niet tot elke prijs Calatrava: ze
onderzochten 73 voorstellen. Calatrava won met een perfect nutteloze maar
spectaculaire zonnewering.
De
boogbruggen van Calatrava zijn een ware uitdaging voor ons evenwichtsgevoel. De
boogbrug zelf heeft hij natuurlijk niet uitgevonden. De eerste boogbrug was de Royal
Albert Bridge in Plymouth van 1859, uniek met zijn a dubbele lensvormige bogen. Men heeft bruggen gebouwd met de
boog van onder of van boven, en later de bow-string. Maar Calatrava is de
eerste geweest die zijn boog schuin plaatste, niet symmetrisch. Dit is
eigenlijk het ei van Colombus: geen enkele wet van de zwaartekracht zegt dat een
boog symmetrisch moet staan tegenover de brug. De moeilijkheid zit in het
ontwerp. De meerkost van de uitvoering zelf bedraagt volgens Calatrava maar
10%...
Dergelijke
ontwerpen hebben natuurlijk hun voedingsbodem in de vooruitgang van de
techniek: ik denk dat de vroegere technieken dergelijke zaken niet toelieten:
zonder computergestuurde laserbranders om die vormen te realiseren is dat niet
te realiseren. De schoonheid van die grote kunstwerken van Calatrava is intiem
verbonden met een perfecte beheersing van staal en beton, zijn twee uitverkoren
materialen. Op een conferentie voor het Massachusets Institute of Technology verklaarde hij: « voor de architectuur is het materiaal
fundamenteel. Wie de architectuur wil begrijpen
moet verstaan wat dat beton en staal zijn; hoe die verwerken, welke vormen
laten zij toe? Kan men van een vorm in een andere overgaan met hetzelfde
materiaal? De evolutie van de staaltechnologie is niet verbonden met zijn
kwaliteit, maar aan de manier om die te assembleren».
De stalen
boog van zijn Dublinbrug is koud gevormd op de grootste hydraulische open horizontale
pers ter wereld, vertrekkende van buizen van 368 mm dik en van verschillende diameters.
Deze stukken zijn gelast op de scheepswerf Harland & Wolff van Belfast (waar
de Titanic gebouwd werd). De brug zelf werd in Rotterdam gemaakt en over zee in
een stuk naar Dublin gebracht. Voor de Guillemins is alles gemaakt in La Corogne, in Galicië, op 60 kilometer van Sint-Jacob van
Compostella. Voor de technisch directeur Javier Wirtz die anders de
ingewikkelde technische uitdagingen van de Catalaanse architect kent is dit
station het moeilijkste van alle Calatravabouwsels. La Corogna had al de
metaalconstructie van het station Oriente in Lissabon en de Ciudad de las Artes
y las Ciencias van Valencia en zijn ‘torso’gebouw in Malmö gemaakt. Dit is
bijna handwerk, zoals de steenhouwers en metsers van Gaudi. Die 10.000 ton
hebben de bedevaart van Santiago de Compostella in omgekeerde richting gevolgd.
Calatrava heeft
hoogstaande technische oplossingen moeten vinden om de Guillemins te bouwen
zonder het spoorverkeer te onderbreken. Daarvoor rekende hij op het studiebureau
van Greisch die de viaduct van Millau bouwde. Het zijn galiciaanse arbeiders
die de 39 bogen hebben gemonteerd - 3.600 ton – op wat nu het voorplein is. Die
bogen zijn dan over de sporen geduwd over een soort rails in teflon.
Zijn wit beton
is ook zijn handelsmerk. Voor de Guillemins heeft een betoncentrale alleen voor
hem gewerkt om de witte kleur te garanderen. Als men het vergelijkt met het grijs
beton van het Oriente station in Lissabon van 1993 is het resultaat van dat wit
beton verbluffend. Ook voor het Satolas TGV station eiste hij dit wit beton met wit cement, lichtgekleurde kiezel en lichtgrijs
zand.
Le
Corbusier was zeer ontgoocheld over het brute beton van zijn Cité Radieuse in
Marseille. Corbu loste het probleem op door een hele theorie uit te werken over
de charmes van een beton ‘brut de
décoffrage’. Calatrava eiste een betoncentrale voor hem alleen…
Verwerpen van het functionalisme
Calatrava verwerpt
het functionalisme dat de architectuur domineerde tot in de sixties. Voor het functionalisme
bepaalt de vorm de functie. Le Corbusier en Ludwig Mies van der Rohe noemden
zich functionalisten, Le Corbusier sprak van « machines à habiter ».
Het
vroegere Guilleminsstation van de groep EGAU gebouwd voor de Expo van 58 was
een mooi voorbeeld van functionalisme. Het Calatrava is het tegendeel: het is
een kunstwerk, geen station. In Miwaukee bouwde hij een extravagante superstructuur
voor een museum; de tentoonstellingsruimtes zelf zitten in een betonnen doos
eronder, als een irritant nevenproduct....
In de
Ciudad de las Artes y las Ciencias van Valencia zijn er enorme lege volumes. Aan
de buitenkant heeft men een soort springplanken met een open galerij die tot
niets dienen en waarvan de toegang zelfs geblokkeerd is. De 147 appartementen
Turning Torso hebben scheve vensters en gebogen muren. De woonkamers zijn in
hoekvorm of zelfs in de vorm van een W. Bepaalde vensters zijn zo plat als de voorruit
van een wagen.
Grootheidswaan?
Calatrava wil de grootste zijn. Zijn pyloon del
Alamillo is het hoogste punt van Sevilla, hoger dan de La Giraldakatedraal. Zijn
Turning Törso in Malmö is het hoogste gebouw (en ook het duurste) van de
stad. In Oviedo heeft hij echter zijn drie torens
van 133 meter moeten opgeven nadat de UNESCO dreigde de stad van zijn lijst van Wereld patrimonium te schrappen. In Luik bouwde Fedimmo de Tour desFinances van 27 verdiepen en 118 meter hoog, op 400 meter van ‘zijn’ station.
Infrabel is op vraag van Calatrava zelfs naar de Staatsraad gestapt die echter
oordeelde de niets aantoonde dat die toren de opdracht van de NMBS in gevaar
bracht namelijk « stations bouwen
met een grote zichtbaarheid. »
 |
| Oviedo |
Budgetoverschrijdingen en
slechte kwaliteit
Calatrava is in de top van de budgetoverschrijders, van het niet respecteren
van de tijdslimiet en van de betwistingen. Zo volgt hij ook voor 100% Gaudi die
de kas van de kerkfabriek van de Sagrada Familia leegmaakte voor een gebouw dat
hij nooit afwerkte en dat men vandaag beter onafgewerkt had gelaten...
De kosten voor de Guillemins zijn in tien jaar verdriedubbeld (en zeven jaar
vertraging op het voorziene tijdsschema) om af te sluiten op 312 miljoen euro’s
(437 als men er de spoorweginfrastructuur erbij rekent) of de prijs van een
airbus A380.
In 2007 begon de architect in Rome de werf van de Sportstad, voor de wereldkampioenschappen zwemmen van 2009. Het bouwsel had eigenlijk een
laan moeten afsluiten die het Circus Maximus moest oproepen. Het is nooit afgeraakt.
De kampioenschappen hebben moeten plaatsgrijpen in het Foro Italico en andere
zwembaden. Men heeft geprobeerd het onafgewerkt bouwsel van Calatrava te recycleren
voor het Olympische spelen van 2020. Maar de Olympische kandidatuur van Italië
is door Mario Monti opgegeven in 2011.
Ook zijn Ground
zero station heeft in 2015 al zes jaar vertraging. Het staal is van Italië gekomen
in negen scheepsladingen. Het wordt “the world’s most expensivetrain station.” Vier miljard $, het dubbel van het budget. Het
Calatravastation heeft maar twee verbindingen naar twee voorsteden en 11 metrolijnen.
Het huidige tijdelijke World Trade Center PATH station heeft 44.000 passagiers
iedere weekdag, een vijfde van de Grand Central. Hij is erin geslaagd zijn
opdrachtgeven, de NY Port Authority, in moeilijkheden te brengen. “Ze waren zot van Santiago Calatrava,”
zei Joseph Seymour, Sommigen vonden dat hij de da Vinci van vandaag was.”
NY Port
Authority is anders een reus die zowat alle tolwegen en openbaar vervoer rond
New York, te land en ter zee beheert. De spoorwegactiviteit van en naar het Ground Zero station maakt $400 miljoen verlies per jaar. Men spreekt
nu over het opdoeken van late treinen en zelfs privatisering.
En die 4
miljard $ dekken niet het oorspronkelijke project: de NY Port Authority heeft
zijn bewegende vleugels van zijn oculus geschrapt. En Calatrava heeft zijn zijn
bekende tegeltjes (natuurlijke belichting van zijn station!) moeten laten
vallen omdat burgemeester Bloomberg er bomen wilde.
NYPA heeft
onlangs beslist het treinstation onder de Calatrava-oculus niet af te maken en
heeft de $100 miljoen kosten voor de afwerking doorgeschoven naar het MTA. Die heeft
als voorwaarde gesteld met hun architecten te werken en niet meer met Calatrava.
Calatrava vond
dat het zijn job niet is het budget te monitoren. “Ik heb nooit iets vooropgesteld in dit project: er was een hele ploeg
van 25 man bezig met cost estimation and cost control. Ik vertelde hen dat dit
iets was zoals geologie: je weet enkel wat er onder je voeten zit als je begint
te graven’.
Het moet
wel gezegd dat zijn oculus maar voor $319 miljoen tussenkwam in het
oorspronkelijk budget. De rest was voor mechaniek en grondvesten. Het zijn
vooral de verborgen kosten van het gangenstelsel onder de hele site die de pan
zijn uitgezwierd. In 2010 rekende een federale audit uit dat het project de ‘shared
infrastructure costs’ goed waren voor $1.2 miljard en dat die moeilijk te
verhalen zijn op de verschillende spelers.
In Valencia begonnen in januari 2014 zijn blauwe tegeltjes (de trencadis van Gaudi) van de
koepel het Palau de les Arts Reina Sofia te vallen: de vervanging zal drie
miljoen euro’s kosten, en de opera is een aantal maanden dichtgegaan.
 |
| instorting Oviedo |
Het dak van
het congrespaleis van Oviedo is tijdens de bouw in 2006 ingestort en onze architect
heeft 3,5 miljoen schadevergoeding moeten betalen aan de verzekeraar. Een mobiele klep boven de ingang is
geblokkeerd als gevolg van hydraulische problemen.
Santiago
Calatrava heeft 12 jaar lang reparaties uitgevoerd aan het lekkend dak van de
wijnkelders van Ysios in de Riojastreek. De eigenaar Domecq is uiteindelijknaar de rechtbank gestapt en eist 2 miljoen € om door een andere architect een nieuw dak te bouwen boven het golvend dak van
Calatrava.
In Bilbao heeft men in 2005 de aankomstzone van de luchthaven van Aena moeten verbouwen:
de passagiers kwamen na de douane direct buiten terecht.
A ReggioEmilia regende het de dag na de opening van het TGV station van Calatrava. De eerste passagiers kregen water in de nek!
Vloeren in kristal
Ook in de
Guillemins gebruikt Calatrava kristallen tegeltjes om licht te geven aan het
onderliggend verdiep. Hij heeft die niet uitgevonden: Val Saint Lambert produceerde
die ook in de jaren 30 en bedekten het nu gerestaureerde zwembad van la
Zijn brug van de Constitutie in Venetië is ingehuldigd op 11 september 2008 om
23h44... om de contestanten te vermijden tegen het aanslepen van het projet dat
in 1999 gelanceerd was geweest, terwijl de oude Rialtobrug vier eeuwen geleden
op twee jaar was gebouwd. Ook daar zijn problemen met het glazen brugdek : veel ongevallen en veel
reparaties. Men heeft dan valiezen op wieltjes van meer dan 20 kilos verboden …
Iedere glazen trap kost tussen 4 en
7.000€. Men heeft dan om die kosten te vermijden het centrale gedeelte
vervangen door stalen platen: een meerkost van 90.000€. De oorspronkelijke raming bedroeg 4,50 miljoen €, uiteindelijk heeft de
brug 20 miljoen euro’s gekost.
Tot zover
de artiest Calatrava. In een volgende blog ontwikkel ik de technische kant en
ook de functionaliteit, evenals de urbanistische visie van Calatrava.
Meer in het
Frans over Calatrava en zijn geboortestad Valencia op mijn blogs
1 commentaire:
Geef mij maar Le Corbusier
Enregistrer un commentaire