We
eindigden onze Elbefietstocht in Maagdenburg. Vandaar zijn we met onze fietsen
op de trein naar Dresden gespoord.
Magdeburg
was voor de DDR zijn vitrine, het “Schaufenster zum Westen”. Men kon hiervoor in
1945 met een ‘schone lei’ beginnen, nadat 90% van de binnenstad was
platgebombardeerd. Op 16 januari 1945 werd de stad met 371 vliegtuigen
bestookt. Er ontstond een vuurzee waarbij zelfs het asfalt in brand vloog. Na Dresden en Keulen was Magdeburg de hardst getroffen stad met 20m2 ruines
per inwoner. Er vielen 2.500 doden en 190.000 daklozen.
Na de
oorlog was de eerste prioriteit natuurlijk de huisvesting, zo ook in Magdeburg.
Maar in tegenstelling met bijvoorbeeld Dresden werd in Magdeburg besloten
alleen de Dom, het klooster Unser Lieben Frauen en het stadhuis te behouden. Het
historisch stratenplan van de stad werd opgegeven om nieuwe brede lanen te
trekken. Voor ons toeristen viel vooral op de afwezigheid van een uitgangscentrum,
een Altstadt. De mensen sturen ons naar de Leiterstrasse, een van de oudste
straten van de stad (1263). Maar alleen de naam is historisch. Na de oorlog
heeft men van die straat het centrale plein van Magdeburg willen maken, maar
het is een tochtgat gebleven dat uitgaf op het centraal station. Het is in
feite een nieuw plein – weliswaar voetgangerszone, met een paar grote
restaurants, een Griek, een pizza en een chinees. Geen Kneipe in Maagdenburg.
_1989%2C_MiNr_3266.jpg/220px-Stamps_of_Germany_(DDR)_1989%2C_MiNr_3266.jpg)
De kern van
de Leiterstrasse zijn de Faunenbrunnen van
Heinrich Apel. Het kostte tien jaar werk aan de kunstenaar.
De fontein bestaat uit 22 aparte beelden. Ze was klaar in 1986 en was een DDR
postzegel waard. Het ontwerp is interessant en geestig. De kunstenaar heeft
zowat overal in Magdeburg zijn beelden neergepoot. Zelfs de kopie van de Magdeburger
Reiter voor het stadhuis, het oudste ruiterstandbeeld ten Noorden van de Alpen,
is van Apel. Voor het origineel moet men naar het Kulturhistorische Museum
Magdeburg.
Magdeburg
is wederopgebouwd met brede lanen en functionele architectuur, op het model van
Le Corbusier. Alles voor de auto. Veel te breed. Een beetje eigenaardig voor
een stad waar men voor zijn trabantje tien jaar moest wachten. Dit is het levenswerk
geworden van Oberburgermeister Werner Herzig.
Maagdenburg twee maal vernield
Maagdenburg
was in 1631 al platgebrand door de Waal Tilly, die de katholieke legers leidde in
de dertigjarige oorlog tussen protestanten en katholieken. Magdeburgisieren
stond gedurende eeuwen synoniem met vernieling, verkrachting en roof. Van de 30 000 inwoners - in die tijd een
grote stad - bleven maar 5000 inwoners over.
Maagdenburg
is die eerste verwoesting te boven gekomen onder andere door de Walen. Die
Walen zijn daar toegekomen rond 1700, een periode van grote onrust in Luik. De Luikenaars betwistten – voor de
zoveelste keer - de autoriteit van hun prins-bisschop, die volgens hen
–terecht- teveel afwezig was en bovendien op kosten van de belastingbetaler een
leger van 8000 man onderhield (tegen het volk natuurlijk). De prins-bisschop
kreeg de steun van Louis XIV, die in 1701 de citadel van Luik bezette en de
voorstad Sainte-Walburge platbrandde. Een aantal snuggere protestantse Duitse
prinsen profiteerden van de situatie om de Walen uit te nodigen zich bij hen te
komen vestigen. Die hebben daar onder andere de staal- en wapenindustrie
uitgebouwd. De Waalse parochie telde heel snel 2000 zielen. Een groot deel van
die Waalse inwijkelingen waren protestanten die de kans gretig aangrepen om
onder de Inquisitie van de Prins-bisschoppen uit te komen. In 1690 kreeg de kolonie van protestantse Waalse vluchtelingen de vervallen
Augustijnerkerk ter beschikking die ze vier jaar later helemaal hadden
gerestaureerd. De godsdienstige plechtigheden zijn er in het Frans doorgegaan
tot 1790. En het is maar in 1950 dat de gereformeerde Duitse kerk, de
gereformeerde Franse parochie en de Waalse gereformeerde kerk zijn
samengesmolten. Ons eerste
bezoek van Magdeburg was dan ook aan deze Waalse kerk. Als Walen waren wij dat
verplicht. Hoewel: circulez, il n’y a rien à voir. Om de Wallonerkirche te
bezoeken moet je een mis bijwonen op zondag. Paris vaut bien une messe, maar de Waalse kerk
was ons dat niet waard…
Het Kloster unser lieben Frauen en zijn beeldenpark
Waar wij echter
wel binnengeraakten was in het Kloster unser lieben Frauen, nu het kunstmuseum.
Van 1976 tot 1989 was dat museum het nationale DDR museum voor beeldhouwkunst.
Ieder jaar ging er een colloquium door van hoog niveau. In 1989 had de Maagdeburgse
collectie 1200 beelden en 600 tekeningen van beeldhouwers. In 1989 nog, bij de 40e
en laatste verjaardag van de DDR, zijn 50 grote beeldhouwwerken aangekocht die
in het park rond de kerk zijn geplaatst.
Het gebouw
is mooi gerestaureerd maar van de oorspronkelijke collectie kregen wij niet
veel te zien. Er liep een tentoonstelling 40 JAHRE | 40 KÜNSTLER | 40 WERKE. Volgens de Curator Uwe Geler: "unsere
persönliche Sicht auf die Sammlungsgeschichte des Hauses." Een wel erg persoonlijke blik! Zo
lopen er nu vandaag in de kunstwereld nog een aantal egotrippers rond. Gelukkig
loopt daar nog af en toe een Hoet tussen die wat ideeën heeft.
Met een
werk per jaar (40 beelden, waarvan een twintigtal van de 1200 beelden uit de
DDR periode) bleven wij natuurlijk een beetje op onze honger. Binnen is dus een
groot deel van de collectie in de reserves terechtgekomen. Maar de buitenkant compenseert
dat ruimschoots. Om te beginnen zijn aan de gevels 17 spiegelpanelen
aangebracht: heel spectaculair. Maar een top is het beeldenpark gegroeid uit de
collectie aangekocht bij de 40ste DDR Verjaardag.
 |
| De Magdeburger Mal |
Kathe
Kollwitz heeft er bijvoorbeeld een mooi standbeeld. Bij ons kun je daarvoor
naar Koekelare. In de Dom staat trouwens de Magdeburger Mal
von Ernst Barlach die sterk geïnspireerd is op het treurend ouderpaar van
Kollwitz in Vlaslo. Vandaag zou men daarvoor een proces voor plagiaat krijgen…
Dit beeldenpark
gaat door op de Elbeoeverpromenade (een verwezenlijking van de DDR ter
gelegenheid van zijn 25ste verjaardag) en naar het stadscentrum toe. Het loont
volgens mij de moeite een wandeling te organiseren rond deze collectie. Wie ze
allemaal wil zien is de volgende site interessant http://www.brunnenturmfigur.de/index.php?cat=Figur%20und%20Relief&page=Magdeburg
Je kan een
virtuele wandeling maken in het beeldenpark van Magdeburg. De site is
niet alleen compleet. Hij is ook eerlijk. In Oost Duitsland is namelijk een
nieuwe Beeldenstorm begonnen in 1989, waar een pak beelden verdwenen zijn. In
Boedapest hebben ze die in een Memory park gezet helemaal in de buitenwijken
van de stad. Dit park is nu een van de grote toeristische trekpleisters. In
Duitsland pakten ze het subtieler aan. Zo is het beeld van Erich Weinert,
Spanjestrijder in de Internationale Brigade, stichter van de Kunstakademie van Berlijn en ereburger van Magdeburg verhuisd van de Breiter Weg naar de tuin van
zijn geboortehuis. Maar de top is wel het standbeeld van Thälman voor de fabriek met die naam (Thälman was voorzitter van de KPD, werd in 1933 in een concentratiekamp opgesloten en terechtgesteld in augustus 1944). De fabriek liet men in 1996 failliet gaan.
De buit werd in
 |
| E. Thalman alias Mr Proper |
Een historische hefbrug
Vlakbij het
beeldenpark is ook een hefbrug die in opgeheven stand is geblokkeerd. Een historisch bouwwerk waarvan de
eerste versie gebouwd is in 1845. De brug diende om bij hoog water in de Elbe
schepen toegang te geven tot de haven. Sinds 1978 reden er geen treinen meer
over - de treinen waren te zwaar geworden - maar de voetgangers konden via de
brug gemakkelijk in het enorme stadspark op een Elbeeiland komen. In 2007 werd de brug verboden omdat het houten wegdek te gevaarlijk
werd. In 2008 monteerde de Italiaanse lichtkunstenaar
Maurizio Nannucci een tekst in rood en blauwe letters "Van heinde tot zo ver" en "Vanaf hier veel verder". Dit was de aanleiding om het herstel van de
brug als voetgangersbrug te eisen. Het kunstwerk is 2012 gevandaliseerd maar een burgerinitiatief o.a.via facebook heeft € 10.000 € ingezameld om het kunstwerk te
repareren, onder de leuze: ‘Wij steken het licht weer aan’. De
sponsors mochten er voor 70 € hun boodschap achterlaten op gegraveerde platen. Sommigen van die teksten zijn
de moeite waard. In 2013 is de brug
terug voor de voetgangers opengesteld
De groene citadel van Magdeburg
De clevere
artiest Hundertwasser tekende net voor zijn dood het contract voor de bouw van
de groene citadel in Magdeburg. Hij veranderde de kleur in roos, toen bleek dat
het moderne gebouw in opbouw erlangs van de NORD/Landesbank zou bekleed worden met Azul Do Macaubas, een
Braziliaans blauw geaderd kwartsiet. Hij beweerde zo in dialoog te komen met
het blauwe bankgebouw. Een rare dialoog, waarin het blauwe bankgebouw eigenlijk
monddood is gemaakt. Niemand ziet dit nog staan. En de mensen denken dat de
groene citadel zijn naam heeft gekregen door de dakbegroeiing.
Net zoals
de groene citadel kreeg het blauwe bankgebouw veel kritiek. Men sprak over de
Blauwe bok. Men vond dat het vloekte met de paar barokke gebouwen die Magdeburg
nog rijk was, waaronder de Dom. Het Nord-LB gebouw is het werk van het ArchitektenbüroBolles + Wilson, in feite een architectenduo, Julia Bolles-Wilson en Peter Wilson. Zij argumenteerden
dat die helblauwe kwartsietaders ideaal passen bij de zandsteenschakeringen van
de Dom rechtover. Hun niet onverdienstelijke architectuur is ondertussen
volledig in de mist van de groene citadel verdwenen.
In
2002 wird het citymarketingvereniging
"Pro Magdeburg " opgericht. Het Hundertwasserhaus was voor de citymarketing
natuurlijk belangrijk. Een andere as van de citymarketing was de Ottostadt-Kampagne, rond keizer
Otto en de wetenschapper Otto von Guericke (de stad telt vandaag 20.000
studenten).
De trukendoos van Hundertwasser
 |
| Het vensterrecht van Hundertwasser... |
Hundertwasser
beweerde een „Oase für Menschlichkeit und für die Natur in einem Meer von
rationellen Häusern“ te creëren, een oase van menselijkheid voor de
betonwoestijn van Magdeburg”. Daar heeft de Bondsrepubliek natuurlijk direct
zijn refreintje over de Oost-Duitse Plattenbau aan opgehangen.
Oorspronkelijk
zou men de bestaande Plattenbau hebben willen verbouwen, en uiteindelijk zou besloten
zijn het gebouw helemaal nieuw op te bouwen, wat waarschijnlijk goedkoper uitkwam.
Maar eigenlijk is de basisstructuur, het betonnen skelet, een heel klassieke
betonstructuur gebleven. In feite doet Hundertwasser aan façadisme, camouflage.
Hij zegt tegen de rechte lijn te zijn, maar zijn rechte lijnen zijn weggestoken
achter pleisterwerk en betegeling. Hij zette zich af tegen zijn stadsgenoot
Adolf Loos die in het begin van de twintigste eeuw een pionnier werd van de
zakelijkheid in de architectuur. Maar Loos experimenteerde ook bijvoorbeeld met
huizen waarvan iedere kamer een verschillende hoogte had, in functie van het
gebruik van de ruimte. In vergelijking met Loos is de structuur van de groene
citadel eentonig en zakelijk…
Hundertwasser
stierf in 2000, voor de eerste spadesteek gegeven was. Alle gebouwen
toegeschreven aan Hundertwasser zijn van de hand van de heel nederige Pelikan
die de werken leidde van 2003 tot 2005. Kostprijs 27 miljoen. Ook de andere
gebouwen aan Hundertwasser toegeschreven zijn het werk van Pelikan.
Hundertwasser was geen architect, maar een (gewiekst) kunstenaar...
Hundertwasser
heeft in Maagdenburg heel zijn trukendoos kunnen bovenhalen. Zijn trappen zijn
kunstmatig verouderd: het middelste van een trede is lager, en geeft daardoor
een uitgesleten uitzicht. Ook de vloeren van het atrium zijn in golfvorm. Hij
heeft rond die ‘wellenförmige Böden’, een hele theorie uitgebouwd als
"Melodien für die Füße". De vloeren van de appartementen echter zijn
vlak. Because de meubels nietwaar.
Een van zijn dada’s
isook "Baumpflicht": het gebouw moet boomhuurders herbergen als
compensatie voor het bouwterrein dat aan de natuur is afgenomen. Zo ook het
"Fensterrecht": een huurder heeft het recht de façade te beschilderen
zover zijn arm reikt. In Magdeburg zou iemand dit vensterrecht hebben gebruikt:
een kleine discrete ceramiekboog onder een raam. In Wittenberg heb ik de
leerlingen die ons rondleidden aangespoord om van dat vensterrecht gebruik te
maken om eens te zien wat het uitoefenen van dat recht zou teweegbrengen…
Verder zijn
er ook zijn "tanzenden Fenstern": geen enkel venster is gelijk.
Hundertwasser
heeft zijn reputatie als onmogelijke bouwmeester ook in Magdeburg eer aan
gedaan. Zo mag er niets aan het gebouw veranderd worden: het moet kunnen
verouderen als een derde huid (de tweede huid is de kleding). En de Stichting
die zijn erfenis behartigt ziet erop toe dat dat wordt gerespecteerd. De
advocaat –behoeder van de Graal – Joram Harel wilde in september 2005, een week
voor de opening, de muren in de openbare toiletten van de groene citadel laten
wegslaan en vroeg ook om 9214 struiken op het dak, die te tuinbouwachtig leken,
te vervangen door een bloemenweide.
Het is een
open gebouw waar iedereen kan doorlopen. En het is multifunctioneel: een hotel
met 41 kamers, een kinderkribbe, (souvenir)winkels, prestigieuze bureauruimtes
en 55 huurwoningen waarvan geen twee gelijk zijn, elk met zijn groene ruimte,
op het balkon of als dakterras.
Zie ook
mijn blog http://huberthedebouw.blogspot.be/2014/12/het-hundertwasser-krawinahaus-wenenblog.html
De groene citadel en de citymarketing
Bij de
rondleiding vertelde men ons dat het een louter privé-initiatief is en dat het
zonder subsidies zelfbedruipend is. Er zouden lange wachtlijsten zijn voor de
appartementen. Het gebouw wordt daardoor eigenlijk een lofzang voor het privékapitaal
en het vrije onderneming. Een Herald of Free Entreprise.
De
realiteit is echter complexer dan dat. Het idee om Hundertwasser te vragen zou
gekomen zijn van Rolf Opitz. Die beriep zich echter niet op privékapitaal maar
op het patrimonium van een coöperatieve woningmaatschappij, waarvan hij in 1978
voorzitter was geworden. Het Arbeiterwohnungsbaugenossenschaft (AWG) „Ernst
Thälmann“ was een coöperatieve die afhing van een groot machinebouwbedrijf met
dezelfde sympathieke naam, afgekort SKET
of Schwermaschinenbau-Kombinat „Ernst Thälmann“. Het bedrijf heeft de
Wende overleefd en is springlevend. Voor 1800 Mark per aandeel en een bijdrage in de vorm van arbeidsuren
garandeerde men aan de aandeelhouders van de Oost-Duitse bouwcoöperatieven een
woning binnen de drie jaar. De vijf AWG’s in Magdeburg bouwden zo in de DDR periode
34.000 nieuwbouwwoningen, een mooie prestatie voor een stad van 200.000
inwoners.
Na de Wende durfde de Bondsrepubliek niet aan
die coöperatieven raken, omdat dit zogezegd privékapitaal was. Dit wil niet
zeggen dat ze die coöperaties cadeaus gedaan heeft. De bestaande schulden moesten
worden afbetaald, en de coöperatieven moesten in moeilijke omstandigheden die
woningen verbouwen of verkopen. De meesten veranderden wel van naam. Zo werd de
AWG Thälman „Stadt Magdeburg von 1954“ . Bij de Wende had die 6589 cooperanten en
5165 woningen.
Na de val
van de muur bleef Rolf Opitz aan als voorzitter tot aan zijn dood, in december
2004.
In 1995 vat
hij het plan op om Friedensreich Hundertwasser naar Magdeburg te halen. Aangezien
Friedensreich niet moefde als hij geen
geld rook heeft Opitz dus waarschijnlijk zijn vraag gerechtvaardigd vanuit zijn
coöperatieve, die waarschijnlijk in een eerste fase garant stond voor het
project. Men kan zich afvragen hoe hij dat project aan zijn leden verkocht
kreeg. Men kan die Groene citadel bezwaarlijk sociale woningbouw noemen.
Ik ben in
Herstal tussengekomen toen onze Société Régionale de Logement 150 woningen
wilde kopen in een groot immobiliëncomplex in de vroegere motorenfabriek van de
Fabrique Nationale. Vijftien ervan zouden sociale woningen zijn. Wij hebben dat
project geblokkeerd: het kapitaal van een sociale woningmaatschappij moet niet
dienen om een privéproject van de grond te krijgen. Volgens mij was hij een
stroman. Maar ondertussen hebben de cooperanten zonder het waarschijnlijk goed
te weten tien jaar met een zwaard van Damocles boven hun hoofd geleefd. Hun coöperatieve
stond wel garant voor de uitvoering, en de mannen van de
Hundertwasser-stichting doen geen cadeaus. Vandaar dat tot 1998 over de
verbouwing is gesproken van een HLM die tot het patrimonium van de coöperatieve
behoorde. In dat jaar begint men over een nieuwbouw.
Een project van het bisdom
Ik had iets
gelezen over een inbreng van het bisdom in de Zitadelle, maar ik was op een
verkeerd spoor: het gebouw staat waar de vroegere platgebombardeerde
Nikolaikirche stond en ik dacht dat het bisdom vijftig jaar na feiten een
vergoeding had gekregen voor de onteigening van de kerk door de DDR. Ik had ook
in de pers gelezen dat het bisdom in moeilijkheden kwam toen in het
Hundertwasser-Haus een klerenwinkel kwam van de bij Rechts-radicalen populair
merk Thor Steinar.
Deze had
ook in Chemnitz een winkel geopend die hij ‘Brevik’ had genoemd. Men zegde
dat de Gero AG binnenkort ook concentratiekampen zou bouwen. Ter
verontschuldiging moet gezegd dat de collectie van Steinar is gotiek, wat de bisschop
misschien op een verkeerd been heeft gezet.
Het moet gezegd
dat ook onze groene kunstenaar zeer religieus was. Hierbij een citaat van hem:
„Onze verhouding tot de natuur en in het bijzonder tegenover bomen hebben een religieus karakter. De krachten die zich in hun groei en sterven openbaren moeten heilig
worden gehouden«.
Maar daar
ging het niet om bij het bisdom, maar dat leerde ik later. Ik stelde bij de
rondleiding een vraag over de inbreng van het bisdom waarop de ogen van de gids
die ons rondleidde banbliksems uitsloegen. Ik had een heikel punt aangeroerd.
Maar de inbreng van het bisdom kwam niet voort uit een onteigening van een
vroeger kerkgebouw.
Het Sint
Gertrud goede werk wordt in 2002 Gero AG, met de Ger van Gertrud, en met een
eigen kapitaal van 14 miljoen Euro. Het is een investeringsfonds en de bedoeling
is maximale winst. Een van de eerste projecten is de 27,1 miljoen Euro voor de Grüne Zitadelle.
Gero leent
een deel van die 27.1 miljoen. De belangrijkste geldschieter
van het bisdom was de buurman van de citadel, de Norddeutsche Landesband, voor € 17.500.000.
De inbreng
van het bisdom beperkt zich trouwens niet tot de rol van geldschieter. Het
bisdom heeft op het gelijkvloers een onthaalcentrum. Een manier om hip te zijn?
Of een manier om de ruimtes verhuurd te krijgen? Een ander deel van het gelijkvloers
is ingepalmd door de Hundertwassertrust die er zijn prularia slijt.
De crèche is van ook van de katholieke kerk.
“De kleuters worden actief betrokken bij de verschillende feesten van het
kerkjaar van de Propsteigemeinde St.Sebastian en ervaren zo de kerk als een
gemeenschap van gemeenschappelijk gebed. Het zingen van christelijke liederen
is een vast bestanddeel van de dagindeling en helpen zo de kinderen de christelijke
waarden eigen te maken. Het christelijk geloof moet de kinderen voorgeleefd
worden en de christelijke waarden zoals vriendschap, hulpbereidheid en
geweldloosheid moeten tot een natuurlijk gegeven worden. De lijfspreuk is: „Kirche
macht Spaß, de kerk is leuk”.
Maar die kribbe is maar een nevenverschijnsel.
Het hoofddoel van de Geo is geld in het bakje te brengen en dat loopt faliekant
af. In 2011 wordt de rekening gepresenteerd. Men sprak eerst van 100 miljoen verlies voor de
Gero AG. Er waren nog andere investeringen zoals een windpark die lucht zijn
gebleken. Achteraf is dit herleid tot ‘maar’ 45 miljoen. In juli 2009 wendt de Bisschop
Gerhard Feige zich in een herderlijke brief tot zijn gelovigen om hen te laten
weten dat het bisdom door de Gero AG "in der Vergangenheit viel Geld
verloren gegangen sei“.
In 2013 koopt de Finanzgesellschaft Actieninvest AG de Grüne Zitadelle van het
bisdom voor 17,8 miljoen Euro. In 2005 had het bisdom 27 miljoen ervoor gegeven.
Zou er dan toch ergens een goddelijke gerechtigheid bestaan?
Het Elbauenpark
Wij reden
ook nog door het Elbauenpark, een overblijfsel van de Bundesgartenschau van
1999 een vroeger Kriegstrümmerfeld, waar men de bouwafval dumpte na de oorlog. Ik heb de indruk dat het park zijn beste
tijd achter de rug heeft, zoals vele van die bling bling projecten. Zo is dit
jaar de Panoramabahn, een treintje dat 3 km door het park reed afgebroken. De
Jahrtausendturm ziet men van ver met errond 14 thematuinen. De toren ziet er afgeleefd uit. Er is een
openluchtscène voor 1.600 toeschouwers; een 400 Meter lange schuifaf en een
grote klimmuur. Verder ook een labyrint met hagen en hekjes.
En wij
hadden geen tijd om het Wasserstrassenkreuz te gaan bekijken, een
verkeersproject Duistse eenheid N°17. De kanaalbrug is het sluitstuk van de
waterweg Hannover- Berlijn. Vroeger moesten de schepen over de Elbe via twee sluizen, en bij laagwater moest soms
een deel van de lading worden afgeladen. Met de langste kaanlbrug ter wereld (
918 m.)
Vanuit Maagdenburg keren wij per trein terug naar Dresden. Men heeft er
belang bij per internet te reserveren: de prijzen variëren zoals bij Ryanair.
Er is een speciale fietswagon. Het is aangeraden maar niet verplicht de
fietszakken van de fiets te halen. Dresden is het onderwerp van mijn volgende blog.Zie ook mijn andere blogs over de Elbe
http://huberthedebouw.blogspot.be/2015/09/per-fiets-langs-de-elbe-maagdenburg.html
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire