huberthedebouw_nederlands: Het Hundertwasser- Krawinahaus

Men zou het Hundertwasserhaus op de kruising van de Kegelgasse en de Löwenstrasse een late uitloper van het Weense programma van sociale woningen kunnen noemen. Maar het is eerder een project van city-marketing betaald op het budget van sociale woningbouw.

Eigenlijk moet ik zeggen Friedensreich Regentag Dunkelbunt Hundertwasser. Zo liet de artiest zich noemen. Het heeft trouwens enige tijd geduurd vooraleer Paula er zich rekenschap van gaf dat Hundertwasser de naam was van de auteur. Hundertwasser klinkt een beetje zoals Donnewetter.

Wij hadden Hundertwasser al van ver gezien vanuit de metro naar Heiligenstadt, en wij zijn op onze doortocht in Krems vlakbij de Hafenstraße gepasseerd waar de Mierka-silo staat. In 1981 vroeg de

De Mierka silo met zijn H-tongen

eigenaar aan Hundertwasser de silo op te fleuren als een totem voor de Wachau. Eigenlijk was het gebouw al geschilderd, in camouflagekleuren dan, in 1938, in het vooruitzicht van de oorlog. Hundertwasser heeft een mooi (duur) project uitgewerkt, met ceramiek, gouden en zilveren uivormige torens, en bomen op het dak. Bref, een voorloper van wat later zijn handelsmerk zou worden. Mierka vond het waarschijnlijk te duur en beperkte zich profijtig tot het schilderen van een paar Zungenbärten, tongbaarden, onderaan de vensters. Het is dus bij een virtueel project gebleven.

Verder hadden wij op onze terugtocht van Berlijn voorzien om in Magdeburg af te stappen voor zijn groene (in feite roze) citadel. Maar de regen heeft ons van dat plan afgebracht.

Een totale Hundertwasserbelevenis

En op onze vaart van Bratislava naar Wenen hadden wij vanuit het Donaukanal in de Custozzagasse aan de aanlegplaats van de Blue Danube Schiffahrt een paviljoen kunnen zien van onze artiest, die trouwens ook de binneninrichting verzorgde van de MS Vindobona, ook het Hundertwasserschip genaamd. Het pad langs het kanaal naar het is in 2002 de "Hundertwasser Promenade" gedoopt.

Een paar honderd meter verder is ook het Kunst Haus Wien (een privé initiatief van de artiest) met een vaste Hundertwasser tentoonstelling. Bref, heel de wijk is eigenlijk een toeristenval.

Vlakbij, op een goede kilometer daar vandaan, zijn in het Arenbergpark (Neulinggasse) twee Flaktürme te zien. Hitler wilde die indrukwekkende luchtafweertorens na de oorlog met marmer bekleden als monument voor de gevallenen. De sovjets hebben tevergeefs geprobeerd die zes meter dikke betonmuren op te blazen. Ik dacht dat dat een kluifje was voor Hundertwasser om die aan te kleden. En ik was niet de enige: in 1984 heeft een bouwpromotor aan de burgemeester voorgesteld

Flaktorens arenbergpark

om Hundertwasser die torens onder handen te laten nemen en er een anti-oorlogsgedenkteken van te maken. De promotor wilde woningen op het dak en de kragen van de Flaktorens bouwen. De inbreng van Hundertwasser zou een oproep zijn voor een natuurvriendelijke architectuur. Dat is dus niet dorgegaan maar die torens zijn een ommetje van een kilometer waard.

Voor wie dus in Wenen een totale Hundertwasser belevenis wil organiseren scheept dus in op de Vindobona die met een beetje geluk voorbij de vuilverbrandingsoven van Spittelau vaart en aanlegt een de Custozzaplaats. Vandaar wandelt ge langs de Hundertwasser Promenade naar het Kunst Haus en vandaar naar het gelijknamig Haus en Village.

Het Hundertwasser- Krawina haus: nuance!

Hundertwasserhaus

Het huis zelf is eigenlijk een klein project met 52 appartementen. Aangezien het gebouw van binnen niet te bezichtigen is het trouwens moeilijk zich een beeld te vormen van hoe de mensen erin leven. Dit kleurrijk gebouw waar men de toeristen met bussen tegelijk afzet is gebouwd in 1983. Je moet eigenlijk maar de toeristenstroom volgen, maar voor alle zekerheid heeft onze artiest aan de ene kant een gele kegel gezet en aan de andere kant een leeuw, voor de Kegelstraat en de Leeuwenstraat.

Eigenlijk moet ik het huis Hundertwasser- Krawinahaus noemen om geen proces aan mijn rekker te krijgen.

De Weense burgemeester Leopold Gratz had de artiest in december 1977 gevraagd om volgens zijn ideeën en wensen een gebouw te zetten met boom- en grasdak. Hundertwasser heeft nooit ofte nimmer aan een architectuurwedstrijd deelgenomen, waardoor hij in geval van betwisting altijd kon antwoorden dat men hem was komen halen. De burgemeester liet hem de keuze voor een stuk grond.

Bij dergelijk project komt wat bureaucratie aan te pas en Hundertwasser beklaagde zich daarover in april 1979. De stad schakelde dan Krawina in, een echte architect die met echte plannen voor de dag kwam. Die twee zijn elkaar heel snel in de haren gevlogen.

Hun samenwerking duurde van 1980 tot 1982. Krawina was eind 1979 klaar met een basisontwerp waarvan hij een maquette maakte in luciferdoosjes. Hundertwasser was globaal akkoord gegaan en had in hetzelfde materiaal zijn wensen uitgewerkt. De basisideeën zoals het gebouw er nu staat waren

al aanwezig: buitentrappen als toegang tot enkele terrassen, die later café zou worden, twee grote blokken met terrassen aan de ene kant en een toren op de andere, een stoepoverbouwing, de twee torens met hun trappen en lift en hun bekroning, uitstekende ramen, gedeeltelijk afgeschuinde daken, baywindows, een open tuin op de binnenplaats toegankelijk langs een twee verdiepingen hoge passage, een ondergrondse parkeergarage, arcades op slanke zuilen etc. In de lente 1980 had Krawina nog een model in balsa gemaakt maar uiteindelijk haakte hij af : hij kon zich niet meer terugvinden in de puur ornamentele aanpak en het te speelse gevelontwerp van de kunstenaar. Toen betaalde Wenen Krawina 1,060.620 S als vergoeding voor het gepresteerde werk.
Daarmee gaf hij echter zijn rechten als coauteur niet op. Hundertwasser heeft trouwens volgens het vonnis in eerste aanleg nooit de creatie van de artistieke en architectonische basisstructuur door Krawina betwist.

Hij won in 2008 een proces voor de handelsrechtbank, en in mei 2010 van het opperste gerichtshof. Als gevolg daarvan moesten alle T-shirts, boeken, sjaaltjes, posters enz. waar alleen "Hundertwasserhaus" opstond uit de handel getrokken worden. En Krawina– onze artiest was al dood en de architekt zelf was zelf zwaar ziek – moest ook op alle reproducties met name vermeld worden en hij kreeg zijn deel van de merchandising.

Hundertwasser was een gewiekst zakenman: hij had al in 1972 de Gruener Janura AG opgericht door (herdoopt in "Namida AG" in 2008) om zijn auteursrechten te verdedigen.

http://wiev1.orf.at/stories/328790 Het zijn allang niet meer de auteurs zelf die het proces voeren. Na de dood van Hundertwasser in 2000 gaf de ook al doodzieke Krawina zijn rechten over aan Harald Böhm, de eigenaar van de Souvenirshop in het Hundertwasserhaus. Die had al in 2001 klacht ingeleid tegen het KunstHaus Wien GmbH en Hundertwasser Village. Deze shop rechtover het huis heeft ook al een aangebrande geschiedenis. Men stelt het voor alsof de sociaal bewogen Hundertwasser, toen de

overbuur en bandenhandelaar Kalke dreigde over kop te gaan door de toeristenstroom, had voorgesteld een bezoekerscentrum in te richten in zijn bandencentrale. Bij de opening verklaarde hij: „in het Village heb ik een verder stuk van mijn natuur- en mensrechtvaardige architectuur gerealiseerd. Voor mijn vriend Kalke heb ik als Architektur-Doktor gewerkt: ik heb niet afgebroken maar verbouwd en zo vorm en kleur verbeterd. Op het dak groeit een echt bos en vanbinnen is het zowat een romantische, oosterse bazaar, als tegenpool van die lelijke souvenirwinkels.“

20 jaar later staan er inderdaad meer dan 30 bomen tot 15 meter hoog en zijn er jaarlijks 1,2 miljoen bezoekers. Maarin feite was Hundertwasser zelf direct geïnteresseerd in het project. Hij beklaagde zich snel over zijn ‘vriend’ Kalke: "Hij kadert reproducties in die hij uit tijdschriften snijdt en verkoopt die drie maal hun waarde. Dat is immoreel“. Ik veronderstel dat hij Kalke prompt buitengewerkt heeft. Aangezien het Hundertwasser-Krawina-huis zelf van binnen niet te bezichtigen is speelt Village daarop in en doet gouden zaken met zijn (betalend) "Toilet of Modern Art". Maar het toilet van het terrassencafé van het Hundertwasserhuis er rechtover is authentiek, met een ‘tanzende’betegeling; rastervormig betegelde muren waren voor hem een gruwel. En men kan er goedkoop een typische Weense schotel verorberen. En hun Grauburgunder loopt zacht binnen.

Een schieve architect?

Die perikelen met Krawina waren eigenlijk een geluk voor Hundertwasser: een andere stadsarchitect, Peter Pelikan, werd aangeduid om onze bouwautodidact te begeleiden, ook voor zijn latere bouwprojecten. Hij was trouwens veel minder assertief als Krawina: enkel de fontein in de Kegelstraat wordt vandaag officieel toegeschreven aan Peter Pelikan.

En ook bewoners hebben geluk gehad dat een echte bouwmeester het project in handen heeft genomen! Hundertwasser is geen architect maar een kunstenaar, hoewel hij ook op dat vlak met woorden speelt. Hij noemt zich een architectuurdokter: hij verbetert en geneest ongezonde woningen. Gelukkig voor hem, en vooral voor de bewoners, heeft hij –na een eerste misgelopen ervaring - kunnen aanleunen bij (discrete) architecten zoals Pelikan en Springmann.

Hij vertelt in zijn ‘Verschimmelungsmanifest’ tegen het rationalisme in de architectuur:

“Iedereen moet kunnen bouwen en zo echt verantwoordelijkheid dragen voor de vier muren waarin hij leeft. Men moet het risico er bij nemen dat het zou kunnen instorten en we moeten niet laten afschrikken door menselijke slachtoffers. Wanneer een muur begint te beschimmelen, wanneer aan een plafond mos begint te groeien en de geometrische hoeken begint af te ronden zou men blij moeten zijn, dat met de microben en schimmels het leven zijn intrek neemt in het huis”.

Hij is dus gevaarlijk als bouwmeester. En over de notie ‘ongezond’ heeft hij ook speciale opvattingen. Schimmel en andere sporen van verwering en afbrokkelend gips waren hem welkom.

Die kwamen er trouwens: de grootste bomen op het dak brengen na dertig jaar vochtproblemen mee, ondanks een fameuze meerkost bij de bouw zelf. De gekleurde noktegels zijn niet vorstvrij.

Om de ruiten te wassen moet de straat worden afgezet en hoogtewerkers ingezet.

Een van de laatste bekommernissen van Hundertwasser was hoe de mensen in zijn gebouwen woonden, maar het is onmiskenbaar dat er wachtlijsten zijn voor zijn gebouw in de Kegelgasse. Wat men niet kan zeggen van de Cité Radieuse van Le Corbusier. Daar kreeg de woonmaatschappij met geen stokken huurders binnen, tot in mei 68 de Mei-revolutionnairen het gebouw inpalmden. Ieder verdiep had zijn fractie: de Mao’s op het tweede, de Vierde Internationale op het derde enz.

De ecologische impact van Hundertwasser beperkt zich tot een bont en spectaculair uitzicht: warmteverbruik en isolatie, sanitair, spelruimte voor kinderen interesseerde hem niet.

De namen dievoor- en tegenstanders gaven aan het Hundertwasserhuis zijn op dat vlak tekenend.

Ecologische voetafdruk

Zijn ecologische voetafdruk was trouwens enorm groot. In de zeventiger jaren kocht hij in Nieuw Zeeland 372 ha, een hele vallei, en in 1979, het palazzo „Giardino Eden" in Venetië met een tuin van 15.000 m². Zijn dood echter was ecologisch perfect: hij is gestorven aan een hartaanval in februari 2000 op de "Queen Elizabeth 2" en in Nieuw Zeeland begraven onder een tulpenboom, zonder doodskist, naakt in zijn "Koruflagge" (de vlag die hij voor NZ had ontworpen als alternatief voor de koloniaal geladen vlag; geen kiwi maar een gestileerde opgerolde varen).

Volgens zijn manager en advocaat Joram Harel, heeft hij slechts schulden nagelaten… Als er al een ecologische voetafdruk was is die daarmee uitgewist…

Voor de rest heeft H wel iets, als filosoof bijvoorbeeld "Hatelijkheid is het gevaarlijkste gif voor het milieu, want het vernietigt de ziel van de mensen.» Men zou de Kegelgasse kunnen omdopen in ‘Zonder haat straat’. Hij voegde soms het woord bij de daad en nam in 1984 actief deel aan de bezetting van het Hainburger Au, een natuurreservaat aan de Donau, om de oprichting van een elektriciteitscentrale te verhinderen. Hij verscheurde bij die gelegenheid voor de camera zijn grote staatsprijs. Hij kreeg hiervoor twintig jaar later een postzegel met het opschrift „Hainburg – Die freie Natur ist unsere Freiheit“, naar een werk dat hij in 1984 had opgedragen aan het in stand houden van de Au. Cuba gaf trouwens ook een postzegel uit met een van zijn schilderwerken, maar ik denk dat zij hem gepirateerd hebben…

Dat weerhield er hem echter niet van om na een brand in 1987 in de vuilverbrandingsoven Spittelau, op loopafstand van Karl Marx hof, de installatie (met zijn 250.000 ton de grootste van Europa), ‘aan te kleden in een perfecte symbiose van techniek, ecologie en kunst met een internationale voorbeeldfunctie‘, op aanvraag van de vuilnisbaronnen. Hundertwasser plantte er gouden kogels in alle maten, en ook een daktuin. De burgemeester van Osaka was na een bezoek in 1995 zo onder de indruk dat hij ook een tweelingzuster bestelde die in 2001 in bedrijf kwam.

Maar hij heeft daarbuiten wil ideeën. Hij verdedigde het "Fensterrecht”: “Men moet ophouden mensen in hokken te stoppen zoals kippen of konijnen. Iedere bewoner heeft het recht zover als zijn armen kunnen reiken uit zijn venster te leunen en op armlengte alles aan de gevel te veranderen wat hij wil. Zodat men van ver op de straat kan zien: daar woont een mens." Ik geloof niet dat ook maar een huurder dit recht heeft gebruikt en ik voorzie wel enige moeilijkheden moest hij dit willen.

Ook de natuur krijgt zijn rechten. Hij voorzag onder zijn vensters ruimte voor zijn "Baummieter", boomhuurders, "een geschenk van het huis aan de buitenwereld. De mens geeft vrijwillig een territorium van zijn woonruimte aan de natuur terug, als compensatie voor de grote ruimten die aan de natuur onttrokken zijn", zei hij in 1985.

Een proces in naam van een boomhuurder of het vensterrecht zou zoveel interessanter kunnen zijn als die processen rond copyrighttoestanden met Krawina…

Looshaus Wenen

Voor wat zijn artistieke inspiratie betreft, hij had in 1968 »Los von Loos!«, geroepen.

Die grote Secessionsarchitect van het Looshuis was misschien niet de ideale kop van Jut: Loos had bijvoorbeeld voorgesteld alleen de dragende structuren te bouwen en de inrichting over te laten aan de bewoners: dat klinkt toch een beetje Hundertwasser?

In zijn schimmelmanifest trok hij van leer tegen de rechte lijn in de architectuur: “zij is crimineel; zij is het symbool van het nieuwe analfabetisme De rechte lijn is goddeloos en immoreel”.

Hundertwasser heeft duidelijk zijn inspiratie gehaald in het Guelpark van Gaudi.

Hoewel die vergelijking oppervlakkig is en vooral gebaseerd is op het kleurgebruik, vooral dan in zijn ceramiek, waar hij ook wel de trencaditechniek van Gaudi durft overnemen. Hij heeft zo een hele

Spittelau

theorie uitgebouwd rond de zuil. Hierover een citaat uit 1985: "tegen de ziekte van de grote uitstekende loggia’s en balkons is er maar één remedie: zuilen. De zuil is een essentieel element van de westerse architectuur. Onder een zuil voelt men zich goed, net als onder een boom. Een zuil moet mooi en veelkleurig zijn en zelfs in de regen en het maanlicht vanzelf licht afgeven“.

Hij had een aantal trukken, zoals zijn bonte gevels met veel hoeken en bogen, pilaren, ajuintorentjes en terrassen. Hij maakte zijn vensters kleiner naarmate ze hoger stonden om een perspectief te scheppen.

Hij erkende zonder schroom dat hij een "verkleedarchitectuur"toepaste.

Dat hij gebouwen enkel aankleedt is duidelijk in Spittelau en het project voor de graansilo in Krems.

En nog een laatste woordje over Krawina. Ik trek zijn inbreng in het huis in de Kegelgasse niet in twijfel. Maar daar hield het wel mee op. In sommige publicaties wordt hij voorgesteld als een voorloper van de vertikale tuinen. Wij krijgen er binnenkort zo een op het dak van ons nieuw stadhuis in Herstal. Hij zou heel vroeg ecologisch zijn beginnen bouwen, met groene daken en het gebruik van hout in het interieur. Maar het enige wat ik over zijn verdere activiteiten heb teruggevonden is een boek van 1983 over vertikale tuinen. Zijn enige en grote verdienste is voor wat mij betreft dat hij het twee jaar heeft uitgehouden in tandem met Hundertwasser.

De groene citadel van Magdeburg

Magdeburg groene citadel

Hundertwasser bouwde net voor zijn dood in Magdeburg nog een groene citadel, die eigenlijk roze is. Het gebouw trekt 250.000 bezoekers per jaar en is ook duidelijk opgevat als een city-marketing project.

Hij wordt daar voorgesteld als architect, wat volgens mij strafbaar is (is de orde van architecten geen nazi-idee?). Ook daar is een daktuin hoewel ik op basis van de foto’s vind dat er veel gras op het dak staat maar weinig bomen. Alle ‘vondsten’ van het gebouw in Wenen vinden wij daar terug. Zijn trappen zijn kunstmatig verouderd: het middelste van een trede is lager, en geeft daardoor een uitgesleten indruk.

Wij waren van plan dit gebouw te gaan bekijken op de terugweg van Berlijn, maar omdat het pijpestelen regende zijn wij maar doorgereden. Maar uitstel is geen afstel: wij zullen er nog wel eens geraken. Dit gebouw was oorspronkelijk opgevat als een verbouwing van een DDR-Plattenbau, op aanvraag van de bouwcoöperatief « Stad Magdeburg 1954”. Onze artiest was het idee wel genegen maar later werd besloten de bestaande Plattenbau helemaal af te breken. Ik zal nog eens uitvissen hoe dat allemaal gegaan is. In alle geval, Hundertwasser heeft zijn reputatie als onmogelijke

bouwmeester ook in Magdeburg eer aan gedaan. En dat is zo verder gegaan na zijn dood: zijn erfenisadvocaat – of moet men zeggen behoeder van de Graal – Joram Harel wilde in september 2005, een week voor de opening, de muren in de openbare toiletten van de groene citadel laten wegslaan en vroeg ook om 9214 struiken op het dak, die te tuinbouwachtig leken, te vervangen door een bloemenweide.

Wat mij ook intrigeert is dat ik bij een recente verkoop aan een Zwitsers immobilienfirma het bisdom als verkoper terugvind. Die DDR hoogbouw stond op het terrein van de vroegere Nikolaikerk. Zou het bisdom dat terrein terug hebben gekregen na de val van de Muur?

In Magdeburg is verder nog een Waalse kerk die ik even wil bezoeken. De Luikse protestanten die onder de prinsbisschoppen geen adem kregen weken massaal uit naar het protestantse Noorden en lagen in Duitsland en Zweden aan de basis van de metaalindustrie. Zij hielpen mee met de wederopbouw van Magdeburg dat in 1631 door de Waalse troepen van Tilly was platgebrand. De stad was het Hiroshima van de dertigjarige godsdienstoorlog. Churchill deed dat in 1945 nog eens over: na Dresden en Keulen was het de hardst getroffen stad met 20m3 ruines perinwoner.

Hundertwasser en de volkstuincultuur

In 1981 verheerlijkte Hundertwasser de Schrebergarten-Kultur (volkstuinen), waarin dezelfde persoon bouwheer, bouwmeester, metser, tuinman en bewoner is. Schreber ijverde in de 19de eeuw om in elke school een tuintje te hebden. De volkstuinbeweging heeft zijn naam overgenomen. Wij zijn een van die of Schrebergarten gaan bezoeken in Die Schmelz. Ontgoochelend, al was het maar omdat de toegang gereserveerd is voor de tuinierders. Veel wordt er trouwens niet meer getuind: het zijn meer buitenverblijven in de stad. De meeste percelen zijn privé eigendom geworden en er staan paviljoentjes in baksteen op. Wij zijn er binnengeraakt omdat een aannemer er bezig was met een bulldozer een kelder uit te graven : dit zijn al lang geen tuinpaviljoenen meer !

Een kleine balsem op de wonde was ons bezoek aan het ‘Schutzhaus Zukunft auf der Schmelz’ waar men goedkoop en goed eet. ‘Toekomst op de Schmelz‘ verwijst naar de dreiging om die volkstuintjes in te palmen voor stadsuitbreiding. Maar als ze de volkstuinders willen mobiliseren voor het behoud zullen ze zich wel wat meer opener moeten opstellen voor wandelaars…

Vroeger was op de Schmelz een kerkhof dat te vergelijken is met de mur des fédérés op Père Lachaise in Parijs. Daar vielen bij de Marsrevolutie van 148 tientallen doden en kregen er een ereperk. Bij de opdoekinen van het kerkhof werden zij bijgezet op de centraal kerkhof. In het „Märzpark“ op de Schmelz herinnert een monumentje aan hun offer.

In 1995 waren in Wenen nog 13 miljoen m2 tuintjes. Van de 33.667 waren 19.417 eigendom van de stad en 9.455 privé. Een derde ervan ligt in het 22 ste en 21ste district. Wie een interessante volkstuin zou tegenkomen mag mij altijd verwittigen…